БАЯН-ӨЛГИЙ АЙМГИЙН БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ТҮҮХЭН ТОВЧООН
Аймгийн боловсролын бодлогын, мэргэжил арга зүйн, судалгаа, шинжилгээний байгууллагуудын үйл ажиллагаа явуулж ирсэн он дараалал, нэр:
Бодлогын /удирдах/ байгууллага | Мэргэжил-арга зүйн байгууллага | Судалгаа, шинжилгээний байгууллага | |||||
Он | Нэр | Он | Нэр | Он | Нэр | ||
1940-1968 | Ардын гэгээрлийн хэлтэс | 1959-1972 | Сургалт, заах аргын кабинет | ||||
1968-1992 | Ардын боловсролын хэлтэс | 1972-1992 | Сурган хүмүүжүүлэх ухааны хүрээлэнгийн казах сургуулийн сектор | 1990-1992 | Сургалт, заах аргын кабинет | ||
1992 оноос | Нийгмийн бодлогын хэлтэс /Аймгийн Засаг даргын тамгын газарт харьяалагдах болсон/ | 1992-1995 | Сургалт, заах аргын төв /1995 оноос татан буулгаж, Боловсролын төвтэй нэгтгэсэн/ | ||||
1995-2004 | Боловсролын төв | ||||||
2004-2006 | Боловсролын газар | ||||||
2006-2012 | Боловсрол, соёлын газар | 2009-2011 | Боловсрол, соёлын газрын бүтцэд “Судалгааны нэгж” байгуулагдсан | ||||
2012-2014 | Боловсролын газар | 2011-2015 | БСШУЯ-ны харьяа Боловсролын хүрээлэнгийн бүтцэд “Казах хүүхдийн боловсролын судалгааны сектор” байгуулагдсан | ||||
2014-2016 | Боловсрол, соёлын газар | ||||||
2016 оноос | Боловсрол, соёл, урлагийн газар | 2015 оноос | “Үндэстний цөөнх болон гадаад дахь монгол хүүхдийн боловсролын судалгааны сектор” болж өөрчлөгдсөн | ||||
2021 оны 06-р сарын 16-наас | Боловсролын газар | ||||||
2022 оны 1-р сарын 01-нээс | Боловсрол, шинжлэх ухааны газар |
1940 онд Баян-Өлгий аймаг байгуулагдахад аймгийн нийгмийн салбарын нэгжээс анхдагч болж, Ардын гэгээрлийн хэлтэс байгуулагдан, даргаар М.Хашхынбай томилогдон ажилласан байна.
⚫ Аймгийн Ардын боловсролын хэлтсийн даргаар:
1. Маликийн Хашхынбай 1940-1942
2. Жилагийн Гаагаа 1942-1943
3. Себетийн Шолтай 1943-1945
4. Шангишбайн Шынуар 1945-1954, 1960-1962
5. Баянцагааны Бохыбай 1954-1956
6. Жумажаны Аргынбай 1956-1960
7. Баянбайн Махан 1962-1965
8. Хапасын Хожанияз 1965-1967
9. Агазайн Ависхан 1967-1980
10. Халиасхарын Хавидаш 1980-1983
11. Хауметбайн Тау 1983-1991
12. Еркетайн Дөрбетхан 1991-1996
13. Хавдигийн Темирхан 1996-1997
14. Мусаханы Озила 1997-2000
15. Терликбайн Күшай 2000-2004, 2006-2008
16. Күнтуганы Мизамхан 2004-2006 /2004 оноос Стратегийн бодлого, төлөвлөлт, зохицуулалтын хэлтэстэй нэгтгэж, 2006 оноос дахин бие даасан хэлтэс болсон/
17. Улыпханы Хуанган 2008-2012
18. Сарсенбекийн Ерия 2012-2016
19. Казбекийн Бегжан 2016 оноос
⚫ Аймгийн Ардын боловсролын хэлтсийн боловсрол хариуцсан мэргэжилтнээр:
1. Ш.Дулат
2. А.Сайндолда /ахлах мэргэжилтэн/
3. Т.Ауелбек
4. У.Хайырлыс
5. Р.Авижат
⚫ Аймгийн Сурганы кабинет, секторын эрхлэгчээр:
1. Баянбайн Махан 1959-1961
2. Хапасын Хожанияз 1961-1963
3. Шарипханы Дулат 1963-1966
4. Жумажаны Аргынбай 1966-1971
5. Ниязын Байылхан 1971-1990
6. Көлжаны Хумарбек 1990-1992
7. Хамиталипийн Бейбит 1992-1995
⚫ Аймгийн Боловсролын төв, Боловсролын газар, Боловсрол, соёлын газар, Боловсрол, соёл, урлагийн газрын даргаар:
1. Хамиталипийн Бейбит 1995-1996
2. Шахагийн Жанай 1996-2000
3. Төлеубайн Тогтархан 2000-2004, 2006-2008, 2010-2012
4. Тердикбайн Күшай 2004-2006
5. Жахайн Мингай 2008-2010
6. Хамиталипийн Бейбит 2012
7. Хызырын Иманмагзам 2012-2016
8. Хавдсиламын Зауре 2016-2021
9. Гафу Амантай 2021 оноос
⚫ Аймгийн Боловсролын газар, Боловсрол, соёлын газрын орлогч, мэргэжил арга зүйн нэгжийн даргаар:
1. Хуспаханы Асхар 2009-2016
⚫ Аймгийн Боловсрол, соёл, урлагийн газрын нэгжийн болон хэлтсийн даргаар:
1. Агазайн Ханат- Судалгааны нэгжийн дарга 2009-2011
2. Рахметийн Серикбол -Захиргаа, удирдлагын хэлтсийн даргаар 2013 оноос
3. Азаматын Еркегүл - Мэргэжил арга зүйн хэлтсийн даргаар 2016 оноос
⚫ Аймгийн Боловсролын газрын мэргэжил арга зүй, судалгаа, шинжилгээний байгууллагад ажилласан мэргэжилтэн, ажилтнууд:
1. Математик, мэдээллийн технологийн боловсрол хариуцсан мэргэжилтнээр: Х.Сашка, Т.Мурат, С.Байган, Х.Бейбит, З.Малшы, Ж.Хайырбек, Д.Төмөр-Уял, Х.Азатбек
2. Физик, газар зүйн боловсрол хариуцсан мэргэжилтнээр: Х.Хамбар, Н.Абу, Т.Тогтархан, Х.Асхар, С.Ерия
3. Түүх, нийгмийн ухааны боловсрол хариуцсан мэргэжилтнээр: Ж.Мингай, Х.Серикбол
4. Монгол хэл, уран зохиолын боловсрол хариуцсан мэргэжилтнээр: А.Тыныбай, Т.Ауелбек, Т.Амантай, Ы.Нарау, А.Еркегүл
5. Монгол хэлний дэд хөтөлбөр хариуцсан мэргэжилтэн С.Гаура
6. Бага боловсрол хариуцсан мэргэжилтнээр: Ж.Мингай, Б.Тилеухан, Б.Саулеш, Х.Амантай, И.Гүлшат, Б.Аяужан
7. Бага боловсролын дэд хөтөлбөр хариуцсан мэргэжилтэн З.Маруза
8. Хими, биологийн боловсрол хариуцсан мэргэжилтнээр: С.Түрлен, М.Советхан, М.Сержан
9. Казах хэл, уран зохиолын боловсрол хариуцсан мэргэжилтнээр: Н.Байылхан, Ж.Аргынбай, Б.Ерболат, А.Ханат, К.Гүлжаукар, И.Асемгүл
10. Гадаад хэлний боловсрол хариуцсан мэргэжилтнээр: Б.Хаман, Б.Фарида, А.Авдикерим, Б.Съезд, Ө.Жанарыс, Ж.Юра, У.Ботагөз
11. Биеийн тамир, эрүүл мэндийн боловсрол хариуцсан мэргэжилтнээр: Д.Хавдылмалик, Д.Өмиртай, Х.Заманбек
12. Хөгжмийн боловсрол, соёл, урлагийн бодлого хариуцсан мэргэжилтнээр: А.Сулушаш, Т.Ермек, Д.Еркеш
13. Дизайн, зураг, хөдөлмөр хариуцсан мэргэжилтнээр: Х.Хамбар, А.Зейнел, О.Гафу, Х.Кагбатдолда, Н.Клара
14. Сургуулийн өмнөх боловсрол хариуцсан мэргэжилтнээр: С.Күлай, А.Жанар, А.Айна, Б.Ризагүл, К.Серикгүл, М.Даметкен, Ж.Толганай
15. Албан бус боловсролын Гэгээрэл төвийн захирлаар: Ж.Мингай, мэргэжилтнээр: Х.Жумагүл, Я.Жанар, Х.Зайра
16. Насан туршийн боловсрол хариуцсан мэргэжилтнээр: З.Нургүл
17. Судалгааны мэргэжилтнээр: А.Ханат, судлаачаар: Б.Бахытгүл, Т.Гаукар
18. Төсөв, санхүүгийн мэргэжилтнээр: Р.Серикбол
19. Дотоод аудит, хяналт шинжилгээ, үнэлгээ хариуцсан ахлах мэргэжилтнээр: К.Иманмагзам, Р.Серикбол
20. Статистик мэдээ, мэдээлэл, хяналт шинжилгээ, үнэлгээ хариуцсан мэргэжилтнээр: А.Сайндолда, Ж.Мингай, Д.Төмөр-Уял, Р.Серикбол, Х.Азатбек, , Ш.Сайрангүл
21. Дотуур байр хариуцсан мэргэжилтнээр: Н.Байболат
22. Сурах бичиг хариуцсан мэргэжилтнээр: Б.Бибигүл
23. Дотоод сүлжээ, хүний нөөц хариуцсан ажилтнаар: Х.Серикболсын
24. Нягтлан бодогчоор: Ж.Шайзада, Д.Хуатай, Ш.Рина, М.Күмис, Х.Мендибай, Н.Мухтар
25. Бичиг хэргийн ажилтнаар: А.Маруза, Күлдан, Хабиба, Ш.Сайрангүл, А.Айсымбат, Х.Дамеш, М.Есенгүл, Х.Серикболсын, Б.Уранцэцэг
26. Номын санч: Б.Назгүл
27. Архивын ажилтан: Х.Дамеш
28. Нярав: Б.Назгүл, Ш.Күмисхан, Е.Марат
29. Жолооч: Б.Хатай, Д.Ахыт, Т.Жолтай, Х.Бердибек
30. Манаач, өдрийн жижүүр: К.Хумархан, А.Бахытжан, Б.Хатай, Т.Бауыржан, М.Бердибек, О.Серикжан, Т.Мадет
31. Үйлчлэгчээр: Асемгүл, С.Ажар
Ерөнхий боловсролын сургуулийн түүхэн товчоон:
1921 оноос хойш олон аймаг, сум шинэ газар байгуулагдаж, эсгий гэрт сургалтын үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн түүхтэй.
Аймгийн анхны ерөнхий боловсролын сургууль 1927 оны намар одоогийн Алтанцөгц сумын “Хөх мод” гэдэг газар “Алтай хааны чуулгын тамгын дэргэдэх сургуулийн танхим” нэртэй 3 эсгий гэрт 25 хүүхэд, 2 багштай байгуулагджээ. Тус сургууль 1931 оны намар Алтанцөгц сумаас Өлгийд шилжүүлэн суурьшсан нь одоогийн Өлгий сумын “Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн” одонт Б.Баастын нэрэмжит ерөнхий боловсролын 2 дугаар сургуулийн анхны суурь тавигджээ.
Анхны казах сургууль 1928 оны намар Улаанхус сумын нутаг “Ах балшых” /Цагаан шавар/ гэдэг газар 25 сурагчтай байгуулагдсан нь одоогийн Улаанхус сумын М.Зайсановын нэрэмжит ерөнхий боловсролын 1 дүгээр сургуулийн анхны суурь тавигдсан байна.
Эсгий гэрт хичээллэх нь багш, сурагчдад бэрхшээлтэй байсан тул түүнийг модон, туйпуун байшингаар солих шаардлага гарсан. Үүнд төр засаг болон ард иргэд тусалсан. Алтайхан хошууны сургууль (Өлгий сумын ЕБ-ын лаборатори 2 дугаар сургууль) 1932 онд Өлгий сумын төвд шилжин суурьшихад ард иргэдээс хандивласан 13,151 төгрөгөөр 9 өрөөтэй хичээлийн байр, Улаанхус сумын сургууль 1934 онд төсвийн санхүүжилтээр 5 өрөөтэй хичээлийн байр (Улаан байшин гэж нэрлэгдсэн) шинээр баригдсан.
1950 оноос сургуулийн насны бүх хүүхдийг 4 жилийн, 1960 оноос 7, 8 жилийн, 1980 оноос 10 жилийн боловсролтой болгох Төр засгийн бодлого, зорилтын хүрээнд сумуудыг сургууль, малчдын хүүхдүүдийг дотуур байраар хангах ажил үе шаттайгаар хийгдэж, 1980 оны дунд үеэр аймаг, сумын төвд 2, 3 давхар хичээлийн болон дотуур байрны барилгууд баригдаж, нэгдсэн дулааны сүлжээнд холбогдож дууссан байлаа.
Статистик мэдээгээр:
- 1927 онд анх бага сургууль (одоогийн Өлгий сумын Ерөнхий боловсролын 2 дугаар сургууль)
- 1928 онд одоогийн Улаанхус сумын Ерөнхий боловсролын 1 дүгээр сургууль
- 1940 онд Баян-Өлгий аймгийг байгуулахад сургалтын хэлтсийг хэлтэс байгуулж, М. Хашхынбай удирдаж ажиллав.
- 1940-1941 оны хичээлийн жилд тус аймагт 11 бага сургууль, 31 багш, 763 сурагчтай байв.
- 1943 онд сургуулийн тоо 12, сурагчдын тоо 961
- 1946 онд сургуулийн тоо 15, сурагчдын тоо 1463
- 1949 онд сургуулийн тоо 22, сурагчдын тоо 4142
- 1957 онд сургуулийн тоо 21 сурагчдын тоо 4826
- 1963 онд сургуулийн тоо 24, сурагчдын тоо 6688, багшийн тоо 275 хүрсэн байна.
1940-1941 оны хичээлийн жилд тус аймагт Өлгий хотын 1, 2 дугаар, Улаанхус, Толбо, Дэлүүн, Хужирт, Сагсай, Алтанцөгц, Цагааннуур, Баяннуур, Цэнгэл сумын Цагаан голын бүгд 11 бага сургууль үйл ажиллагаа явуулж, эдгээр сургуулиудад 31 багш ажиллаж, 763 сурагч суралцсан байна. Аймгийн сургуулиудаас 1943 онд казах бага сургууль (Өлгий сумын Ерөнхий боловсролын 1 дүгээр сургууль), 1945 онд монгол бага сургууль (Өлгий сумын Ерөнхий боловсролын 2 дугаар сургууль), 1952 онд Дэлүүн сургууль, 1953 онд Улаанхусын сургууль, 1961 онд Алтанцөгцийн сургууль 7 жилийн сургууль болсон ба 1-р сургууль 1949 онд, 2-р сургууль 1954 онд тус тус арван жилийн сургууль болжээ. 1946 онд Өлгий хотод 15 хүүхэдтэй анхны 1 дүгээр цэцэрлэг байгуулагдсан. Анхны эрхлэгчээр М.Булшин нь тэтгэвэрт гарах хүртлээ удирдаж байсан. 1961 онд 100 хүүхдийн багтаамжтай хоёр давхар шинэ барилга баригдсан. Багшлах боловсон хүчин ч сайжирч, 1962 онд 79 өндөр мэргэшсэн багш, 128 багшийн сургуулийн төгсөгч, 10-р ангийн 77 багш ажиллаж байжээ.
Орчин цагийн боловсрол үүсч хөгжсөн түүхт 100 жилийн хугацааны тоон мэдээлэл:
Ардын
боловсролын хэлтэс татан буугдаж, 1995 онд Боловсролын
төв нэртэйгээр бүтцийн өөрчлөлт хийгдэж, захирлаар Х.Бейбит, сурган хүмүүжүүлэх ухааны хүрээлэнгийн казах
сургуулийн сектор, сургалт, заах аргын кабинетад судлаач, арга зүйчид ажиллаж
байжээ.
1996
оноос Боловсролын төвийн захирлаар Ш.Жанай
ажилласан.
1999
онд аймгийн Засаг даргын захирамжаар Боловсролын төвийн дэргэд албан бус
боловсролын Гэгээрэл төв байгуулагдаж, Насан туршийн боловсролын төв болж
өөрчлөгдсөн.
2000-2012 он хүртэл Боловсрол, соёлын газрын даргаар Т.Тогторхан ажиллаж, 21 хүний бүрэлдэхүүнтэй
үл ажиллагаа явуулсан. 2000 онд Боловсрол, соёлын төв нэртэй үйл ажиллагаа
явуулж байсан бол 2004 оноос Боловсрол, соёлын газар болж өөрчлөгдсөн.
Сургууль, дотуур байр, цэцэрлэг,
хамрагдалтын тоо 2003 оноос 2011 онуудад өсч анхны хувийн сургууль,
цэцэрлэг байгуулагдсан.
Анхны хувийн “Бастама” сургууль 2000 онд байгуулагдсан бол 2009 онд “Бүлдиршин” анхны хувийн хүүхдийн цэцэрлэг байгуулагдсан. Улсын хэмжээнд хэрэгжүүлж буй хөтөлбөрийн хүрээнд Өлгий сумын 3 дугаар сургуулийг лаборатори сургууль болгон байгуулагдсан.
2004-2008 онуудад Боловсролын төвийн захирлаар Т.Күшай, 2008-2010 онуудад Ж.Мингай нар ажилласан.
2013-2016 он хүртэл Боловсрол, соёлын газрын даргаар Х.Иманмагзам ажиллаж, 25 хүний бүрэлдэхүүнтэй үйл ажиллагаа явуулсан.
2013 онд Байгууллагын дотоод бүтэц зохион байгуулалтыг “Мэргэжил арга зүйн нэгж”, “Төрийн захиргааны нэгж” болгон өөрчилж, тус бүрийн ажиллах чиг үүргийг тодорхойлон ажилласан.
Улсын төсвийн хөрөнгө
оруулалтаар: Өлгий сумд 9-р цэцэрлэг, Алтай сумд 75 хүүхдийн цэцэрлэг, Булган сумын
Шүвтэр багийн бага сургуулийн 240 суудалтай хичээлийн байр, Өлгий сумын 2-р
бага сургуулийн биеийн тамирын заал, Баяннуур сумын Цагаан арал багийн бага
сургуулийн 120 хүүхдийн суудалтай
хичээлийн байр, Өлгий сумын 1-р бүрэн дунд сургуулийн 960 хүүхдийн суудалтай
хичээлийн байрны барилга шинээр баригдаж, сургалтын таатай орчин бүрдсэн.
Орон нутгийн төсвөөр: Ногооннуур сумын Чихтэй багийн бага сургуулийн 80
хүүхдийн суудалтай хичээлийн байрны барилга, Баяннуур сумын хүүхдийн
цэцэрлэгийн өргөтгөл шинээр баригдсан.
- Өлгий сумын 2-р бүрэн дунд сургууль, Өлгий сумын 3-р бүрэн дунд сургууль, Өлгий сумын 5-р бүрэн дунд сургуульд физик, химийн иж бүрэн лаборатори олгогдсон
- Өлгий сумын 4-р бүрэн дунд сургуулийг тусгай зориулалтын шилжүүлгийн санхүүжилтээр 23.8 сая төгрөгний биологи, хими, физикийн лабораторийн кабинеттай болгосон.
2016-2021 оны хооронд бүтцийн
өөрчлөлт хийгдэж, аймгийн Боловсрол, соёл, урлагийн газрын даргаар Х.Зауре томилогдон ажиллаж, Мэргэжил арга зүйн хэлтэс,
Захиргаа, удирдлагын хэлтэс гэсэн 2 хэлтэстэй, 24 хүний бүрэлдэхүүнтэй үйл
ажиллагаа явуулсан.
2016-2021 оны хооронд 1 сургууль, 10 цэцэрлэг шинээр байгуулагдаж, 2 сургууль бүрэн дунд,1 сургууль дунд сургуулийн бүтэцтэй
болсон.
2017
онд ИТХ-ын V хуралдаанаар “ЭЕШ-ын үр дүнг дээшлүүлэх”, “Бага
боловсрол, эх хэл монгол хэлний чанарыг сайжруулах” 2 дэд хөтөлбөр батлагдан
хэрэгжсэн нь сургалтын чанарт тодорхой үр дүнгээ өгч 2018 Элсэлтийн ерөнхий
шалгалтын дүнгээр улсад 18-р байранд орж, олон жилийн дунджийг 3 байраар
урагшлуулсан.
Багш нарыг гадаад, дотоодод мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад
хамруулах ажлыг нэмэгдүүлж, “Бага боловсрол, эх хэл монгол хэлний чанарыг
сайжруулах” дэд хөтөлбөрийн хүрээнд аймгийн бага ангийн багш нарын монгол
хэлний мэдлэг, чадварыг дээшлүүлэх
сургалтад 521, бага ангийн багш нарын казах хэлний мэдлэг, чадварыг дээшлүүлэх
сургалтад 458 багшийг хамруулсан чадавхжуулах сургалтыг зохион байгуулснаар
багш нарын мэдлэг боловсрол дээшилсэн.
2016-2021 оны хооронд боловсролын салбарт улсын төсвөөр
64,6 тэрбум төгрөг, орон нутгийн төсвөөр 8,3 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт
хийгдэж сургууль, цэцэрлэгийн орчин сайжирч, хүүхдийн сурч хөгжих, төлөвших
таатай нөхцөл бүрдсэн.
Хос хэлээр сургалт явуулдаг сургуулийн сургалтыг
сайжруулах зорилгоор Боловсролын хүрээлэнтэй хамтран CLIL
буюу СХИС (сургалтын хөтөлбөрийг интеграцчилж сургах) хөтөлбөрийг боловсруулан 3 сургуулийг сонгон туршин
хэрэгжүүлж эхэлсэн. Хос хэлээр сургалт
явуулдаг сургуулийн бага ангийн эх хэлний сургалтын хөтөлбөр, суралцахуйн
удирдамжийг шинээр боловсруулан батлуулсан.
Дэлхий нийтийн техник, технологийн асар их хурдастай хөгжиж буй энэ цаг үед
хүүхдийн сэтгэх чадвар, авьяас билгийг хөгжүүлэх зорилгоор Наурызын баярыг
угтаж аймгийн төв талбайд 1000 домборчин, 150 морин хуурч хүүхдийн тоглолтыг зохион
байгуулсан нь олны талархлыг хүлээсэн.
2021 оны 8 дугаар сарын 23-ны өдрөөс эхлэн Боловсролын газрын даргаар Гафугийн
Амантай томилогдон ажиллаж байна.
БАГШ, СУРАГЧДЫН ҮЗҮҮЛСЭН АМЖИЛТААС:
Багш нар
№ | Олимпиад, тэмцээн уралдаанд оролцсон он | Овог нэр | Улс болон Олон улсын чанартай олимпиадаас гаргасан амжилт /Хичээл, спортын нэр төрөл/ |
1 | 1961 онд | А.Ауесхан | Улсын анхны бүх нийтийн спартакиадад шатраас алтан медаль |
2 | 1973 онд | Ж.Биган | Улаанбаатар хотод зохион байгуулсан шатрын тэмцээнээс мөнгөн медаль |
3 | 1976 онд | А.Сейл | МУ-ын спортын мастер, улсын бүх нийтийн спартакиадад тэргүүн байр |
4 | 1989 онд | С.Серикгүл | Даамны төрлөөр Монгол улсын хэмжээнд спортын мастер цол хүртсэн |
5 | 2015 онд | Даамны төрлөөр Монгол улсын хэмжээнд спортын 2-р зэрэг хүртсэн | |
6 | 2001 онд | А.Индира | Орос хэлний улсын олимпиадаас хүрэл медаль |
7 | 2001 онд | С.Айжанар | Улсын Орос хэлний 6-р олимпиадаас алтан медаль |
8 | 2001 онд | Олон Улсын Орос хэлний 10-р олимпиадаас хүрэл медаль | |
9 | 2003 онд | Улсын Орос хэлний 6-р олимпиадаас мөнгөн медаль | |
10 | 2020 онд | Олон улсын орос хэлний онлайн олимпиадаас мөнгөн медаль | |
11 | 2001 онд | Ш. Хайрол | Улсын математикийн олимпиадаас хүрэл медаль |
12 | 2002 онд | Улсын математикийн олимпиадын бага ангийн багш нарын төрөлд хүрэл медаль | |
13 | 2008 онд | Улсын математикийн олимпиадын бага ангийн багш нарын төрөлд мөнгөн медаль | |
14 | 2010 онд | Улсын математикийн олимпиадын бага ангийн багш нарын төрөлд алтан медаль | |
15 | 2013 онд | Улсын математикийн олимпиадын бага ангийн багш нарын төрөлд хүрэл медаль | |
16 | 2003 онд | М.Жанбота | Англи хэлний зуны улсын олимпиадын алтан медаль |
17 | 2003 онд | У.Бияз | Нийгмийн ухааны улсын олимпиадаас мөнгөн медаль |
18 | 2007 онд | Х.Досжан | Мэдээллийн технологийн Улсын олимпиадаас хүрэл медаль |
19 | 2008 онд | К. Аймангүл | МУ-ын Зөвлөх багш, ОХУ–ын Горно-Алтай хотод болсон урлагийн их наадмаас мөнгөн медаль |
20 | 2012 онд | Ш.Самат | Физикийн Улсын олимпиадаас хүрэл медаль |
21 | 2013 онд | А. Жанарбек | Олон улсын хэмжээний уулын спортын мастер |
22 | 2016 онд | Ж.Габит | Си зэрэглэлийн Улсын аварга шалгаруулах волейболын тэмцээнд алтан медаль |
23 | 2019 онд | Ш.Ерген | Нийгэм ухааны хичээлийн улсын олимпиадаас алтан медаль |
24 | 2019 онд | А.Ташкен | Олон улсын хэмжээнд явагдсан “Хавлага Хамысха” үндэсний тоглоомоор мөнгөн медаль |
25 | 2019 онд | С.Нуржайна | Даамны төрлөөр Монгол улсын хэмжээнд дэд мастер цол хүртсэн |
26 | 2019 онд | Х.Еркежан | Олон улсын казах хэл, уран зохиолын багш нарын олимпиадаас хүрэл медаль |
Сурагчид
№ | Олимпиад, тэмцээн уралдаанд оролцсон он | Овог нэр | Улс болон Олон улсын чанартай олимпиадаас гаргасан амжилт /Хичээл, спортын нэр төрөл/ |
1 | 1959 онд | С. Ауит | Монголын залуучуудын холбооны анхны фестивальд урлагийн төрлөөр оролцож алтан медаль |
2 | 1961 онд | М. Күлиза | Вьетнамд болсон олон улсын гар бөмбөгийн тэмцээнд амжилттай оролцсон |
3 | 1965 онд | Марзия | УБ хотод зохион явуулсан тэшүүрийн тэмцээнд оролцож мөнгөн медаль |
4 | 1965 онд | Т. Мурат | Германд болсон олон улсын математикийн олимпиадад хүрэл медаль |
5 | 1970 онд | А. Төлеу | Чехословакад болсон олон улсын математикийн олимпиадад шагналт байр |
6 | 1971 онд | Ш. Күланда | Улсын мэргэн буудалтын тэмцээнд амжилттай оролцов |
7 | 1971 онд | Б. Жирен | Математикийн улсын олимпиадаас мөнгөн медаль |
8 | 1973 онд | Аким | Математикийн улсын олимпиадаас мөнгөн медаль |
9 | 1985 онд | М.Серик | Москва хотод болсон оюутны Олон Улсын Орос хэлний олимпиадаас алтан медаль |
10 | 1986 онд | Еркин | Улсын урлагийн их наадмаас мөнгөн медаль |
11 | 1994 онд | И.Асемгүл | Казахстан улсад болсон казах хэлний ОУ-ын олимпиадаас алтан медаль |
12 | 1997 онд | Ш. Жандос | Казахстан улсад болсон казах хэлний ОУ-ын олимпиадаас мөнгөн медаль |
13 | 1998 онд | Б.Рауан | Орос хэлний улсын олимпиадаас алтан медаль, Москва хотод зохиогдсон Олон Улсын Орос хэлний олимпиадаас хүрэл медаль |
14 | 1999 онд | Б.Ерлибек | Орос хэлний улсын олимпиадаас хүрэл медаль |
15 | 1999 онд | Д.Бота | Орос хэлний улсын олимпиадаас мөнгөн медаль |
16 | 2000 онд | Орос хэлний улсын олимпиадаас мөнгөн медаль | |
17 | 2000 онд | З. Нурбек | Олон улсын математикийн төсөл олимпиадаас мөнгөн медаль |
18 | 2000 онд | М. Жанарбек | Математикийн улсын олимпиадаас хүрэл медаль |
19 | 2001 онд | С. Нурлан | Мэдээлэл зүйн улсын олимпиадаас хүрэл медаль |
20 | 2001 онд | А. Досымгүл | Орос хэлний улсын олимпиадаас мөнгөн медаль |
21 | 2002 онд | Т. Мамыргүл | Мэдээлэл зүйн улсын олимпиадаас мөнгө медаль |
22 | 2003 онд | Б.Хундыз | Англи хэлний улсын олимпиадаас мөнгөн медаль |
23 | 2003 онд | Х.Ержанат | Олон улсын математикийн олимпиадаас алтан медаль |
24 | 2003 онд | Т.Мамыргүл | Мэдээлэл зүйн улсын олимпиадаас алтан медаль |
25 | 2004 онд | Х.Ерлан | Англи хэлний улсын олимпиадаас хүрэл медаль |
26 | 2004 онд | Ө.Нурболат | Казахстан улсад болсон олон улсын казах хэлний олимпиадаас тэргүүн байр |
27 | 2004 онд | Т.Мамыргүл | Олон улсын мэдээлэл зүйн олимпиадаас хүрэл медаль |
28 | 2004 онд | Б.Оюумаа | Мэдээлэл зүйн улсын олимпиадаас алтан медаль |
29 | 2005 онд | Х.Айжан | Орос хэлний улсын олимпиадаас мөнгөн медаль |
30 | 2005 онд | Ө.Нурболат | Казахстан улсад болсон Олон улсын, казах хэлний олимпиадаас тэргүүн байр |
31 | 2005 онд | Ц.Тамир | Физикийн улсын олимпиадаас хүрэл медаль |
32 | 2005 онд | С.Биржан | Улаанбаатар хотод зохион явуулсан "Хүрэл тулга" уран уншлагын тэмцээнээс алтан медаль |
33 | 2006 онд | Ё.Айгерим | Мэдээлэл зүйн улсын олимпиадаас алтан медаль |
34 | 2006 онд | Д.Манчук | Мэдээлэл зүйн улсын олимпиадаас алтан медаль |
35 | 2006 онд | Х.Досжан | Мэдээлэл зүйн улсын олимпиадаас хүрэл медаль |
36 | 2006 онд | А.Ербахыт | Орос хэлний улсын олимпиадаас хүрэл медаль |
37 | 2006 онд | М. Зоя | Казахстан улсад зохиогдсон казах хэлний олимпиадаас мөнгөн медаль |
38 | 2007 онд | Б.Гүлнур | Англи хэлний улсын олимпиадаас мөнгөн медаль |
39 | 2007 онд | Е.Асхар | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас хүрэл медаль |
40 | 2007 онд | Е.Асхар | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас мөнгөн медаль |
41 | 2008 онд | М.Гүлдана | Орос хэлний улсын олимпиадаас мөнгөн медаль |
42 | 2008 онд | А.Керим | Орос хэлний улсын олимпиадаас алтан медаль |
43 | 2008 онд | Ө.Сапарбек | Физикийн улсын олимпиадаас мөнгөн медаль |
44 | 2008 онд | Б.Амине | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас алтан медаль |
45 | 2008 онд | Т.Армангүл | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас мөнгөн медаль |
46 | 2008 онд | М.Абай, Х.Алемгүл | УБ хотод явагдсан “Наурыз” фестивальд амжилттай оролцож, Пекинд болох фестивальд оролцох эрхийн бичиг авлаа |
47 | 2009 онд | А.Райма | Казахстан улсад зохиогдсон казах хэлний Олон улсын олимпиадаас тэргүүн байр |
48 | 2009 онд | А.Гүлим | Улсын шилдэг сурагч |
49 | 2009 онд | О.Ахнур | Орос хэлний улсын олимпиадаас мөнгөн медаль |
50 | 2009 онд | О.Ахназар | Орос хэлний улсын олимпиадаас алтан медаль |
51 | 2009 онд | Б.Серикжан | "Эвико-Монголия" МТ-ын улсын олимпиадаас хүрэл медаль |
52 | 2009 онд | Ж.Азипа | Биологийн улсын олимпиадаас хүрэл медаль |
53 | 2009 онд | Ш.Гүлназ | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас алтан медаль |
54 | 2009 онд | Ш.Гүлназ | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас мөнгөн медаль |
55 | 2009 онд | Ахжол | Боксын улсын аварга шалгаруулах тэмцээнээс мөнгөн медаль |
56 | 2009 онд | С. Маргулан | Боксын улсын аварга шалгаруулах тэмцээнээс алтан медаль |
57 | 2017 онд | Б. Ахтилек | Казахстан улсад математикийн олимпиадаас алтан медаль |
58 | 2009 онд | С. Лаззат | Орос хэлний улсын олимпиадаас хүрэл медаль |
59 | 2010 онд | Х.Ерган | Улсын шилдэг сурагч |
60 | 2010 онд | И.Асем | Англи хэлний улсын олимпиадаас алтан медаль |
61 | 2010 онд | А.Аргынбек | Мэдээлэл зүйн улсын олимпиадаас мөнгө медаль |
62 | 2010 онд | Т.Анна | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас хүрэл медаль |
63 | 2010 онд | Х.Ахниет | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас хүрэл медаль |
64 | 2010 онд | Е.Ахерке | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас хүрэл медаль |
65 | 2010 онд | Р. Жоламан | Боксын улсын аварга шалгаруулах тэмцээнээс хүрэл медаль |
66 | 2010 онд | Х. Алембек | Боксын улсын аварга шалгаруулах тэмцээнээс хүрэл медаль |
67 | 2010 онд | Х. Бекнур | Боксын улсын аварга шалгаруулах тэмцээнээс хүрэл медаль |
68 | 2011 онд | Б.Асылан, Е.Аллаберген | “Зөнгийн одод” улсын хэмжээний тэмцээнээс хоршил дууны төрлөөр өргөмжлөл цом хүртсэн |
69 | 2011 онд | Е.Нурасыл | Мэдээлэл зүйн улсын олимпиадаас алтан медаль |
70 | 2011 онд | Е.Нурасыл | Олон улсын мэдээлэл зүйн олимпиадаас алтан медаль |
71 | 2011 онд | Х.Бахыт | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас хүрэл медаль |
72 | 2011 онд | А.Нурбота | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас хүрэл медаль |
73 | 2011 онд | Х.Харлыгаш | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас хүрэл медаль |
74 | 2011 онд | Х. Алтыншаш | Казахстан улсад зохиогдсон олон улсын казах хэлний ОУ-ын олимпиадаас мөнгөн медаль |
75 | 2012 онд | Б.Ерхулан | Орос хэлний улсын олимпиадаас мөнгөн медаль |
76 | 2012 онд | Ж.Жанбуби | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас алтан медаль |
77 | 2012 онд | С.Айгерим | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас мөнгөн медаль |
78 | 2012 онд | Е.Асел | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас мөнгөн медаль |
79 | 2013 онд | М.Ахерке | Англи хэлний улсын олимпиадаас хүрэл медаль |
80 | 2013 онд | Б.Ахбота | Англи хэлний улсын олимпиадаас хүрэл медаль |
81 | 2013 онд | А.Асемгүл | Казахстан улсад зохиогдсон олон улсын казах хэлний ОУ-ын олимпиадаас алтан медаль |
82 | 2013 онд | С.Еркебулан | Мэдээллийн технологийн улсын олимпиадаас хүрэл медаль |
83 | 2013 онд | М.Марал | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас хүрэл медаль |
84 | 2013 онд | Б.Еркебулан | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас хүрэл медаль |
85 | 2013 онд | Б.Еламан | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас хүрэл медаль |
86 | 2014 онд | Ш.Еркенур | Орос хэлний улсын олимпиадаас алтан медаль |
87 | 2014 онд | А.Айнур | Казахстан Улсад зохиогдсон Казах хэлний олон улсын олимпиадаас мөнгөн медаль |
88 | 2014 онд | Т.Тилеуберди | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас алтан медаль |
89 | 2014 онд | Е.Бахберген | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас алтан медаль |
90 | 2014 онд | С.Амгаланбаатар | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас мөнгөн медаль |
91 | 2014 онд | М.Арайлым | Олон улсын турк хэлний олимпиадаас мөнгөн медаль |
92 | 2015 онд | Ж.Ахихат | Техник технологийн улсын олимпиадын “Нисэх загвар” төрлөөр алтан медаль |
93 | 2015 онд | Х.Омар | ОХУ-ын Улаан-Үүд хотод зохиогдсон шатрын тэмцээнээс мөнгөн медаль |
94 | 2015 онд | Еркинбек | Хүндийн өргөлтийн хошой хүрэл медаль |
95 | 2016 онд | Р.Тилеужан | Боксын өсвөрийн Улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд мөнгөн медаль |
96 | 2016 онд | Х.Жархынбек | Жижицүгийн УАШ-т хүрэл медаль |
97 | 2016 онд | А. Мирас | ОХУ-ын Горно-Алтай мужид шатрын тэмцээнд мөнгөн медаль |
98 | 2017 онд | Е.Амина | Улсын аварга шалгаруулах даамны тэмцээнээс хүрэл медаль |
99 | 2018 онд | Б.Абду-Али | Казахстан улсын Повлодар хотод болсон өсвөр үеийн волейболын олон улсын тэмцээнд Хүрэл медаль |
100 | 2018 онд | Ж.Саяжан | Монгол бичгийн тэргүүний уншигч шалгаруулах "Үндэсний бичиг соёл" Улсын 13 дугаар уралдаанд тэргүүн байр |
101 | 2019 онд | Ө.Айберген | Монгол улсын ерөнхийлөгч Х.Баттулгын нэрэмжит “Монголын ирээдүй миний ирээдүй” сэдэвт гар зургийн уралдаанаас алтан медаль |
102 | 2019 онд | М.Алтынбек | Хүндийн өргөлтийн Улсын аварга |
103 | 2019 онд | Н. Айбану | Казахстан улсад зохиогдсон Соробан сампингийн төрлөөр алтан медаль |
104 | 2020 онд | Б.Күнберген | Монгол улсын гавьяат багш Ш.Адилбишийн нэрэмжит улсын хэмжээнд зохион явуулсан “Шигшээ сорилго-IX” химийн олимпиадад хүрэл медаль |
105 | 2020 онд | Т.Хуралай | Олон улсын математикийн олимпиадаас алтан медаль |
106 | 2020 онд | Б.Ахтилек | Олон улсын математикийн олимпиадаас алтан медаль |
107 | 2020 онд | Б.Айман | Олон улсын математикийн олимпиадаас алтан медаль |
108 | 2020 онд | Н.Уалибек | Олон улсын математикийн олимпиадаас алтан медаль |
109 | 2020 онд | У.Нурсерик | Олон улсын математикийн олимпиадаас алтан медаль |
110 | 2020 онд | М.Абдулла | Олон улсын математикийн олимпиадаас алтан медаль |
111 | 2020 онд | Д.Авдулла | Олон улсын математикийн олимпиадаас алтан медаль |
АЙМГИЙН БОЛОВСРОЛ, ШИНЖЛЭХ УХААНЫ САЛБАРЫН ОНЦЛОХ 10 АЛДАРТАН
1. Бухатын Базылхан
1932 онд Цэнгэл суманд төрсөн. Монгол
Улсын Шинжлэх ухааны гавьяат ажилтан. Хэл бичгийн шинжлэх ухааны доктор. Нэрт
монгол, түрэг судлаач. МУИС-ийн монгол хэл, утга зохиолын багш мэргэжлээр
төгссөн. Баян-Өлгий аймагт багш, 1960-1993 онд ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнд
эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтнаар ажиллаж байсан. 1973 онд “Монгол-Казах
хэлний харьцуулсан түүхэн хэл зүй” /Алматы/ сэдвээр хэл бичгийн шинжлэх ухааны
дэд эрдэмтний, 1993 онд “Исследования полтюркским монгольским языком на
материале казахского и монгольского языков” /Алматы/ сэдвээр
хэл бичгийн шинжлэх ухааны докторын зэргийг тус тус хамгаалсан. “Казах –Монгол
толь” /30000 орчим үгтэй, 1977 он/, “ Монгол казах толь/ 40000 орчим үгтэй,
1984 он/, “Монгол –казах хэлний
харьцуулсан үг зүй” /Өлгий 1975 он / , “ Монгол казах хэлний харьцуулсан түүхэн
хэл зүй” /Авиа зүй, Алматы, 1975 он/, Монгол казах хэлний харьцуулсан түүхэн
хэл зүй” / Үг зүй, Алматы,2000 он/ “Монголын казахуудын хэл” /Алматы, 1991 он/,
“ Эртний түрэг бичээсийн хэлний бүтэц” /Уб 1984 он/ “ Краткая
сравнительно–историческая грамматика монгольского и казахского языков” /Алматы 1974 он/ казах сургуулиудад
зориулсан “Монгол хэл”-ний сурах бичиг зэрэг эрдэм шинжилгээ, судалгааны олон
арван томоохон бүтээл болон 60 гаруй эрдэм шинжилгээний өгүүлэл бичжээ. Зарим
бүтээл нь ОХУ, Казахстан, БНХАУ зэрэг орнуудын эрдэм шинжилгээний сэтгүүлүүдэд
хэвлэгдсэн байна. | 2. Абишийн Мекей /Ардын багш,
академич/
А.Мекей 1940 онд Баян-Өлгий аймгийн Толбо нуур сумын нутагт төрсөн. 1949-1959 онд
Баян-Өлгий аймгийн 1-р арван жилийн дунд сургууль, 1959-1963 онд МУИС-ийн математикийн саlбарыг төгсөж 1963 оноос
өнөөг хүртэл МУИС-д ажилласан МУИС-ийн шилдэг төгсөгч, багш, эрдэмтэн, сурган хүмүүжүүлэгч, удирдагч байсан юм. Тэрээр 1972 онд Москвагийн Улсын Их Сургууль (МосУИС)-ийн Механик-математикийн факультетад Физик-Математикийн ухааны дэд
эрдэмтэн, 1995 онд Шинжлэх ухааны
докторын зэрэг хамгаалсан.
А.Мекей багшийн МУИС болон Монгол улсын боловсрол, шинжлэх ухааны салбарт оруулсан хувь
нэмэр, хүчин зүтгэлийг өндрөөр үнэлж 1981 онд дэд профессор,
1992 онд профессор, 2004 онд Монгол улсын ШУА-ийн академич, Монгол улсын гавъяат багш, 2012 онд Монгол улсын
Ардын багш цол олгожээ. А.Мекей багш 1963-1978 онд
МУИС-д багш, 1978-1989 онд МУИС-ийн Физик Математикийн
Факультетийн декан, 1990-1997 онд МУИС-ийн эрдэм шинжилгээ гадаад харилцаа эрхэлсэн дэд захирал, 1999-2008 онд
магистр докторын сургалтын албаны эрхлэгч, 2000-2011 онд Математикийн хүрээлэнгийн захирал, 2011 оноос тус хүрээлэнгийн Алгебрийн секторын эрхлэгч, МУИС-ийн зөвлөх профессороор ажиллаж
МУИС болон Монгол улсын боловсрол, математикийн шинжлэх ухаанд өөрийн бүхий л ажил,
амьдралаа зориулсан нөр их хөдөлмөрч, үлгэр дууриал болсон бидний бахархал дуурайх хүндэт багш байлаа. Академич
А.Мекей Монгол улсад Алгебрын чиглэлээр онолын судалгааны шавь сургуулийг үүсгэн хөгжүүлж,
шавь нараас нь 2 академич, 2 шинжлэх ухааны доктор, 8 дэд доктор,
20 гаруй нь магистрын зэрэг хамгаалжээ. |
3. Себетийн Шолтай.
С.Шолтай 1910 оны 3-р сард
одоогийн Баян-Өлгий аймгийн Улаанхус сумын Хөх толгой гэдэг газарт Севетийн 4
дэх хүү нь болж төржээ.10 настайдаа ард Ахмет гэдэг хүнээс хуучин казах бичиг,
11-12 настайдаа Дүгэрээ гэдэг хүнээс монголын хуучин бичгийг өөрийн сонирхлоор
сурч улмаар 1924 онд 13 настайдаа анх байгуулагдсан хошууны бага сургуульд
суралцжээ. 1932-1934 онд ЗХУ-ын Москва хотын /КУТВ/ Дорно дахины их сургуулийг
2 жил суралцан “Онц сайн” дүнтэй төгсөж сурлагын “Ударник” гэх диплом авчээ.
Орос хэлийг сайн мэддэг байсан ба казах, монголын хуучин бичгийг чөлөөтэй
бичдэг. 1940 онд аймгийн намын хорооны томилолтоор 10 жилийн 1 дүгээр дунд
сургуулийн захирлаар томилж, тус сургуулийг бүх талаар бэхжүүлэхийг С.Шолтайд
намын даалгавар болгон өгч ажиллуулсан байна. Уг сургуулийг хүлээн авснаас хойш
ард түмний тусламж дэмжлэгийг түшиглэн сургуулийн материаллаг баазыг бэхжүүлэн
сургалтыг дээд хэмжээнд хүртэл сайжруулсан.
Улсаас С.Шолтайн гавьяаг өндрөөр
үнэлж 1960 онд “БНМАУ-ын гавьяат багш”, 1971 онд “БНМАУ-ын хувьсгалт тэмцлийн
ахмад зүтгэлтэн” цолоор шагнажээ. “Хөдөлмөрийн гавьяаны Улаан тугийн” одонгоор
1 удаа, “Алтан гадас” одонгоор 2 удаа, “Хөдөлмөрийн хүндэт” медалиар 2 удаа,
Засгийн газрын “Жуух бичгээр” 1 удаа, бусад ойн медалиудаар 8 удаа шагнагдсан
байна. Аймгийн депутатаар 3 удаа, аймгийн бүгд хурлын гишүүнээр 3 удаа, ҮЭ-ийн
Их хуралд 1 удаа тус тус сонгогдож байжээ. Ойгорын 10
жилийн сургуулийг 1996 онд Засгийн газрын 234 дүгээр тогтоолоор Монгол Улсын
гавьяат багш С.Шолтайн нэрэмжит сургууль болгожээ. | 4. Ниязын Баялхан
Ниязын Баялхан 1931 онд
Баян-Өлгий аймгийн Баяннуур сумын нутагт төрсөн.Н.Баялхан Тэрбээр 1953 онд
Казахстаны Алма-Ата хотын Абайн нэрэмжит Багшийн дээд сургуулийг казах хэл,
утга зохиолын багшийн мэргэжлээр төгссөн. 1947-1949 онд Баян-Өлгийн 10 жилийн
нэгдүгээр дунд сургуульд багш, хичээлийн эрхлэгч, захирал, 1958 оноос
Улаанбаатар хотод багш нарын мэргэжил дээшлүүлэх институтэд эрдэм шинжилгээний
ахлах ажилтан, казах сургууль хариуцсан төлөөлөгч, 1971 оноос Баян-Өлгий
аймгийн Сурганы кабинет, секторын эрхлэгчээр ажиллаж байгаад 1991 онд
гавьяаныхаа амралтад гарсан.
Н.Баялхан багш сурган
хүмүүжүүлэх, эрдэм шинжилгээний ажлын зэрэгцээ нам, үйлдвэрчний эвлэл, төрийн
бус байгууллагуудад 1958-1984 онд сонгууль хүлээж, идэвх санаачилгатай ажиллаж
байв. Н.Баялхан БС-ын багш, сурагчдад зориулан 12 сурах бичиг зохиож, 20 гаруй
сурах бичгийг редакторлан, 30 гаруй эрдэм шинжилгээний бутээл туурвиж, олон
арван гарын авлага бичиж, казах сургуулийн сургалтын агуулгыг боловсруулсан
байна.
Тэрбээр
МАХН-ын XVII, Багш нарын III, IV, V, МҮЭ-ийн IX, Зохиолчдын III их хуралд
төлөөлөгч, аймгийн МАХН-ын бага, бүгд хурлын гишүүнээр удаа дараа сонгогдож
байлаа. Н.Баялханы хөдөлмөрийг төр, засгаас өндрөөр үнэлж 1999 онд Монгол Улсын
Гавьяат багш цол, «Алтан гадас» одон, Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, Засгийн газрын
Жуух бичиг, Ардын хувьсгалын ойн медалиуд, Боловсролын тэргүүний ажилтан цол
тэмдгээр шагнажээ. |
5. Хапасын Хожанияз Жантекей
Базархул овогт Хапасын Хожанияз нь 1933 онд Баян-Өлгий аймгийн Булган сумын
нутагт төрсөн. Ам бүл 5. Хүүхдүүдийн хамт Өлгий сумын 2-р багт оршин суудаг.
Найман нас хүртэл эцэг, эхийнхээ гарт хүмүүжсэн байна.1941 онд Баяннуур сумын
Бага сургуулийн нэгдүгээр ангид элсэн орж 1945 онд төгсч улмаар Өлгий хотын 7
жилийн сургуульд суралцаж 1948 онд төгсжээ. Улаанбаатар хот дахь Багшийн сургуулийн 1
дүгээр ангийг 1955 онд, Багш нарын институтын тоо, физикийн ангийг 1958 онд
төгсч, Багш нарын дээд сургуульд 1965 онд нэг жил нөхөн суралцаж дээд боловсрол
эзэмшсэн байна. Долдугаар ангийг төгссөний дараа Баяннуур сумын Цагаан аралын
Бага сургуульд 1948-1954 онуудад 6 жил багш, 1958 оноос Өлгий хотын 10 жилийн 1
дүгээр дунд сургуульд багш, хичээлийн эрхлэгч, аймгийн Сурганы кабинетэд
мэргэжилтэн, эрхлэгч, Гэгээрлийн хэлтсийн дарга, Улаанхус, Алтанцөгц, Баяннуур
сумуудын ерөнхий боловсролын дунд сургуулиудад захирал, Ногооннуур сумын
МАХН-ын хорооны нарийн бичгийн дарга, аймгийн Барилгын техник мэргэжпийн
сургуульд орлогч захирал, багш зэрэг ажлуудыг хийж, улсад 41 жил тасралтгүй
ажилласан манай тэргүүний, ахмад багш юм. Төр, засгаас ахмад багш Х.Хожаниязын
боловсролын салбарын хөгжил, дэвшилд оруулсан хөдөлмөрийг нь өндрөөр үнэлж
Ардын хувьсгалын
40, 50, 60, 70, 80, 90 жилийн ойн медаль, Ардын боловсролын тэргүүний ажилтан,
Их Монгол Улс байгуулагдсаны 800 жилийн ойн медаль, “Хөдөлмөрийн хүндэт
медаль”, “Алтан
гадас”, “Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн”
одонгоор
тус тус шагнасан байна. Мөн түүнчлэн Боловсролын яамнаас “Тэргүүний багш” цол тэмдэг, Багш нарын холбооны
“Есөн эрдэнэ” хүндэт медаль, Ахмад багш нарын холбооны “Багшийн гавьяа” одон,
Монголын Ахмадын холбооны “Хүндэт тэмдэг”, Монгол ардын намын “Ахмад зүтгэлтэн”
тэмдэг, 90 жилийн ойн медалиар шагнагдаж байсны дээр Аймгийн Засаг дарга 1999
онд “Аймгийн хүндэт дэвтэр”-т нэрийг нь бичиж алдаршуулсан ба аймгийн Ахмадын
хороо 2010 онд “Оны Тэргүүний
ахмад”-аар шалгаруулсан юм. | 6. Мухайсын Булшин
Тус аймгийн анхны төрийн албан хаагч эмэгтэйчүүдийн
нэг, боловсролын тэргүүний ажилтан Мухайсын Булчин 1919 онд 12 хүүхэдтэй өнөр
өтгөн гэр бүлд Мухайсын 2 дахь хүүхэд, 4 охины том эгч нь болон мэндэлжээ. Бага
балчир наснаасаа алс бөглүү Булган нутгийн хатуу ширүүн байгальд эцэг эхдээ туслан,
опон дүү нараа асран хамгаалж хатуужил тэвчээртэй болжээ.
1939 онд 20 насандаа Ховд аймаг дахь багш нарыг
бэлтгэх 1 жилийн түр курст суралцан төгсч, 1940-1943 онд Хужирт сум дахь түр
сургуулийн багшаар ажиллаж, тэр үеийн хамгийн тулгамдсан асуудлуудын нэг болох
ард иргэдийг бичиг үсэгтэй болгоход идэвх чармайлт гаргаж олон зуун хүнийг
бичиг үсгэнд сургажээ.
М.Булчингийн авъяас
чадвар, идэвх зүтгэлийг аймгийн удирдлага ондөр үнэлж түүнийг 1943 онд Өлгийд
татан ирүүлж аймгийн эмэгтэйчүүдийн даргаар томилжээ. Энэхүү албыг 1943-1951 он
хүртэл 8 жил хашихдаэ Эмэгтэйчүүдийг бичиг үсэгтэй болгох, эрэгтэйчүүдийн нэгэн
адил нийгмийн ажилд идэвхтэй оролцуулсан. М.Булчин 1947 онд хуралдсан МАХН-ын
11-р их хуралд Казах эмэгтэйчүүдийн дундаас анх удаагаа төлөөлөгчөөр сонгогдон
оролцож улмаар их хурлын тэргүүлэгчээр сонгогдож үнэтэй санал дэвшүүлэн үг
хэлсэн нь (аймгийн төлөөлөгчдийн өмнөөс) баримтат киноны хальсанд одоо хүртэл
түүхийн үнэ цэнэтэй баримт болон хадгалагдаж үлджээ.
Төр засгаас хүүхэд, багачууд, залуучуудын боловсрол
хүмүүжилд анхаарал тавьж, орон нүтагт хүүхдийн цэцэрлэг байгуулах шийдвэрийг
хэрэгжүүлэх зорилгоор тус аймагт анхны хүүхдийн цэцэрлэг байгуулагдаж,
эрхлэгчээр нь М.Булчинг томилогдож ажилласан. (анх 2 өрөөтэй модон байшинтай
байсан). |
7. Жилбаагийн Гагаа
1914 онд Баян-Өлгий аймгийн Цэнгэл сумын нутагт малчин
ард Жилбааг гэгч хүний 4 дэхь хүү нь болж төржээ. Ховд хотод байгуулагдсан бага
сургуул болох танхимд 1926-1930 онд
суралцаж 4 дүгээр анги төгссөн. 1927 пионерийн гишүүн, 1932 онд Монголын
Хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн гишүүнд элссэн. 1930 онд Гэгээрлийн яамны
шийдвэрээр сайн дүн үзүүлсэн 30 хүүхдийн хамт Улаан Үдэ хотод Монгол Рабант 2
жил суралцсан байна. 1932 оноос Цэнгэл сумын нарийн бичгийн даргаар, 1936 оос
Ховд аймагт сургуулийн байцаагчаар ажиллажээ. 1938 оноос Ховдын Гэгээрлийн
хэлтэс Дэлүүн суманд сургууль байгуулах үүрэг өгч төсөв зардлыг гаргаж өгсөн
байна. Ингээд бүхий шаардлагатай зүйлээ бэлтгэж аваад өртөөний 30 тэмээгээр
ачаалж дэлүүн ирээд сумын дарга Ш.Ногай, Намын үүрийн дарга Тахар, хоршооны
дарга Далай нартай ярьж тохироод сургууль байгуулсан байна. 1938 оны 10 сараас Улаанхус сумын сургуулийн
захирлаар, 1940 онд Баян-Өлгий аймаг байгуулагдах хүртэл ажиллажээ.
Цагааннуурын сургуульд эрхлэгч, аймгийн гүйцэтгэх захиргаанд нарийн бичгийн
даргын ажлуудыг хийж байгаад 1942 онд аймгийн гэгээрлийн хэлтсийн даргын ажлыг
хашсан байна. Ж.Гагаа багш энэ ажлыг тухайн үеийн шаардлагын түвшинд сайн
гүйцэтгэж улмаар аймгийн эвлэлийн
хорооны дарга, аймгийн намын хорооны зохион зааварлах хэлтсийн дарга, аймгийн
прокурорын мөрдөн байцаалт эрхэлсэн орлогч зэрэг ажил хийж байгаад 1968 онд
тэтгэвэрт гарсан байна. Ажилсаг хичээнгүй, аливаад нийгмийн эрх ашгийн үүднээс
ханддаг, өндөр хариуцлагатай Ж.Гагаа гуайн нөр их хөдөлмөрийг төр засгаас
өндрөөр үнэлж хөдөлмөрийн гавьяаны Улаан тугийн одон, Алтан гадас одон, 10
гаруй медалиудаар шагнагджээ. 1981 онд Ж.Гагаа гуайг хувьсгалт тэмцлийн ахмад
зүтгэлтэн цол хүртээсэн байна. Азай буурал Ж.Гагаа гуай гэргий Насанжавтай 11
удаа хүүхэд төрүүлэн өсгөж хүмүүжүүлсэн эцэг хүн юм. | 8. Байтазагийн Хурметбек
Б.Хурметбек 1923 онд Баян-Өлгий аймгийн
Улаанхус сумын нутагт малчин ардын гэр бүлд төрж өсжээ. 1935 онд Улаанхус сумын
бага сургуульд орж 3 жил суралцан төгсөж, бага боловсрол эзэмшин, 1935-1940 онд
Улаанхус сумын бага сургуулиудад багшаар ажиллаж, тус сумын хамгийн алслагдсан
нутаг Хөххөтөлийн ард иргэдийн хүсэлтээр шинээр бага сургууль байгуулахад багш
эрхлэгчээр ажиллаж байсан нь одоо 8 жилийн сургууль болон өргөжжээ. 1940 онд
Баян-Өлгий аймаг байгуулагдахад аймгийн Залуучуудын эвлэлийн хороонд хэлтсийн
эрхлэгчээр ажиллаж байгаад 1942 оны сүүлчээр МАХН-ын Төв хорооны дэргэдэх намын
шинэ хүчний дээд сургуульд элсэн суралцан, 1944 онд онц сайн дүнтэй төгссөн
байна. Сургуулиа төгссөны дараа уг сургуульдаа багшаар
үлдэж, 1949 он хүртэл ажиллажээ1949-1950 онд МАХН-ын Төв хорооны томилолтоор
Баян-Өлгий аймгийн намын хорооны зохиолын хэлтсийн эрхлэгчээр ажиллан,
1950-1952 онд МАХН-ын Төв хороонд лектор, 1951-1954 онд намын дээд сургуульд
багшаар тус тус ажиллаж байжээ. 1954 онд ЗХУКН-ын Төв хорооны дэргэдэх Москва
хотод дахь коммунист намын дээд сургуульд суралцан 1957 онд төгсжээ. 1957-1958
онд намын дээд сургуульд багш, 1958-1959 онд МАХН-ны Төв хорооны хэлтсийн
орлогч эрхлэгчээр ажиллажээ. 1959 онд МАХН-ын Төв хорооны шийдвэрээр Увс
аймгийн намын хорооны нэгдүгээр нарийн бичгийн даргаар томилогдон 1963 он
хүртэл ажиллаж, 1963 онд намын дээд сургуулийн захирлаар томилогдон 1980 он
хүртэл ажилласан байна. 1980 онд Баян-Өлгий аймгийн намын хорооны нэгдүгээр
нарийн бичгийн даргаар томилогдон 1990 он хүртэл ажиллахдаа тус аймгийн ардын
депутатуудын хурлын тэргүүлэгчдийн даргаар сонгогдон 10 жил энэ албыг давхар
хашиж байв. Б.Хурметбек нам, Улсын байгууллагад 47 жил ажилласны ихээхэн
хугацаанд удирдах албан тушаалд ажилласны дотор 26 жилд МАХН-ын Төв хорооны
дэргэдэх Д.Сүхбаатарын нэрэмжит намын дээд сургуульд багш захирлаар ажиллажээ.
Б.Хурметбекийн хөдөлмөрийг төр, засаг үнэлж, Алтан гадас одонгоор 3 удаа,
Хөдөлмөрийн гавьяаны Улаан Тугийн одон, Сүхбаатарын одон, ойн медалиудаар
шагнажээ. Мөн дээд сургуульд олон жил үр бүтээлтэй багшилсан хөдөлмөрийг нь
үнэлж 1968 онд доктор цол, 1974 онд профессор, 19781 онд БНМАУ-ын Гавьяат багш
цолоор шагнасан байна. МАХН-ын их хуралд 10 удаа, АИХ-ын депутатаар 4 удаа
сонгогджээ. МАХН-ны Төв хорооны орлогч гишүүнээр 3 удаа, жинхэнэ гишүүнээр 5
удаа сонгогдсон. МАХН-ын удаа дараагийн мөрийн хөтөлбөр, дүрэм, бусад шийдвэрүүдийн
төслийг бэлтгэхэд идэвхитэй ажилласны дээр шинэ үндсэн хуулийг боловсруулах,
хэлэлцүүлэхэд идэвх санаачлагатай ажилласан байна. Монгол Улсын Гавьяат багш
Б.Хурметбек бол XX зуны Монгол Улсын Төр Нийгмийн нэрт зүтгэлтэн, соён гэгээрүүлэгч, сурган
хүмүүжүүлэгч байсан нь казах түмний үе үеийнхний бахархал байх болно. |
9. Агазайн Ависхан
Агазай овогтой Ависхан 1935 онд Говь-Алтай
аймгийн Дарви суманд төрсөн. 1943-1953 онд 10 жилийн 1-р сургуулийг төгссөн.
1953-1957 онд Казахстаны Алмата хотын Абайн нэрэмжит сурган хүмүүжүүлэх ухааны
дээд сургуулийг тоо физикийн багшийн мэргэжлээр, 1982 онд, 1988 онуудад ЗХУ-ын
Ленинград хотод ТМС-ийн удирдах ажилтан бэлтгэх дээд курст 2 удаа суралцаж
төгссөн. 1957-1964 онуудад Өлгий хотын 1-р дунд сургуульд багш, хичээлийн
эрхлэгч, 1964-1966 онуудад 1,2 дугаар дунд сургуулийн захирал, 1967-1980
онуудад аймгийн АДХ-ын гүйцэтгэх захиргааны Ардын Боловсролын Хэлтсийн дарга,
1980-1992 онд аймгийн БТМ дунд сургуульд захирал зэрэг ажлыг тасралтгүй 36 жил
гүйцэтгэж 1993 оноос МСҮТ-д зөвлөх
багшаар ажиллаж зарим сургуулийн удирдах зөвлөлийн гишүүн, аймгийн шатрын
холбооны тэргүүнээр ажиллаж байжээ. Сургууль цэцэрлэгийг барилгажуулах ажлыг эрчимжүүлснээр Дэлүүн,
Баяннуур, Булган, Ногооннуур, Сагсай, Цэнгэл сумдад 440 суудалтай хичээлийн
байр, Толбо, Алтай, Буянт,Алтанцөгц, Цагааннуур, Бугат, Дэлүүнд 320 суудалтай
хичээлийн байр, Улаанхус 640, Өлгий хотод 960 суудалтай хичээлийн байрыг
бариулсан байна. Дээрх хугацаанд хөдөөний суманд 75 ортой дотуур байр 950 ортой
дотуур байр 10, 100 ортой дотуур байр 15-ыг бариулж, Өлгийд 100 ортой дотуур
байр 2, 150 ортой ясли-цэцэрлэг, Булган, Дэлүүн, Баяннуур, Ногооннуур,
Улаанхус, Толбо сумдад 75 хүүхдийн цэцэрлэгийн барилгыг бариулсан байна.
Аймгийн хэмжээгээр 1967 онд сургалтын ерөнхий хувь 93,4%, чанар 98 %-тай байсан
бол 1980 онд сурлага 98,9%, чанар 43,45%, болжээ. Тус аймгийн ардын боловсролын
байгууллага 1970-1980 онуудад ажлын бүх зүйл дээр улст 9 удаа эхний 3 байранд
шалгарч, 1973 онд бүх ард түмний социалист уралдаанд түрүүлж, МАХН-ын төв
хороо, Сайд нарын зөвлөл, МХЗЭ-ийн төв хороо, МҮЭ-ийн “Хүндэт жуух бичиг”,
шилжин явах туг, 80 мянган төгрөгөөр шагнагджээ. Мөн Булган сумын Ёлтын бага
сургууль улст 2 дах тэргүүний сургууль болж, Өлгий хотын 1, 2-р дунд сургууль,
Улаанхусын 8 жилийн сургуулиуд “Алтан гадас” одонгоор шагнагдаж, казах хэлний
багш У.Ахтышхан “Гавьяат багш” цол хүртсэн нь тухайн үеийн аймгийн боловсролын
байгууллагын ажлын үр дүн юм. боловсрол олгодог болжээ. Үүнтэй холбогдуулан
урьд үйлдвэрлэл сургалтын мастер, технологийн багш нар ажиллаж байсан бол
ерөнхий дунд боловсрол эзэмшүүлэх, ерөнхий эрдмийн олон шилдэг багш нараар
өргөжив. БТМ-ийн дунд сургууль болсноор шинэ зорилт тавигдаж өөрийн нөөц
бололцоо, боловсон хүчний мэдлэг чадварт түшиглэн шаардлага хангасан ерөнхий
боловсрол болон зарим технологийн хичээлийн 21 кабинетыг шинээр байгуулан Ардын
боловсролын яамны зөвшөөрөл, гэрчилгээг авч баталгаажуулсан байна.
Үйлдвэрлэлийн дадлага явуулахад түүний эд материалыг хадгалах зорилгоор аж
ахуйн 6 агуулах, 70 кв.м талбайтай нарийн ногооны хүлэмж, машин, тракторын гарааш,
20 тонн багтаамжтай ногоо, махны зоорь, дадлагын 4 байрыг шинээр барьсан юм.
Тус сургууль сурагчдын үйлдвэрлэл дадлагын мөнгөн орлогын төлөвлөгөөг жил бүр
101-122 % хүртэл биелүүлж 2 сая гаруй төгрөгийн цэвэр ашиг олсон ба уг мөнгийг
сургуулиа тохижуулах, нийт ажилчдын нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэхэд зарцуулсан
байна. Тус сургуулийн гадна дотнын тохижилт, соёлжилтыг харгалзан аймгийн
АДХ-ын гүйцэтгэх захиргааны тогтоолоор үлгэр жишээч тэргүүний байгууллагаар
шалгаруулсан юм. 1980-1990 оны хооронд тус сургуулиас Увс, Ховд, Баян-Өлгий
аймгуудад барилгын өрөгч-угсрагч, сантехник, цахилгаан, шавар, будаг, тоног
төхөөрөмж зэрэг мэргэжлээр 4000 гаруй барилгын дунд мэргэжилтэй ажилчин бэлтгэж
гаргасны үр дүнд эдгээр аймгууд барилгын өргөн мэргэжлийн ажилтнаар хангагджээ.
Тус сургуулийн сурагчид баруун аймгийн төдийгүй Завхан, Эрдэнэт, Хөтөл, Булган,
Багануур, Улаанбаатар, Дархан зэрэг аймгууд болон тэдгээрийн хязгаар сумуудад
олон арван барилга барьж, тус сургуулийг төгсөгчдөөс 200 гаруй сургагч
залуучуудын илгээлтээр улс орны өнцөг бүрт амжилттай ажиллаж байна. А.Ависхан
нь үүрэгт ажлаасаа гадна ХЗЭ Хорооны товчооны гишүүн, БТСпорт хорооны
тэргүүлэгчээр 15 жил, аймгийн АДХын депутатаар 6 удаа, намын хорооны гишүүнээр
3 удаа сонгогдон, МАХН-ын онц их хурал, монголын багш нарын 4, 5 дугаар их
хуралд төлөөлөгчөөр сонгогдож байв. А.Ависханы хөдөлмөрийг өндрөөр үнэлж
БНМАУ-ын Ардын боловсролын яамны хүндэт дэвтэрт нэрийг нь бичсэн байна.
А.Ависхан нь 1957 оноос эхлэн тус аймагт шатрын онолыг зааж, хичээл явуулан
олон арван шатарчныг төрүүлсэн юм. Ависханы шавь нараас Жамбалсүрэн, Биган,
Хурманбай нар шатрын спортын мастер цол хүртэн улсын шатрын аварга шалгаруулах
тэмцээнд алт, мөнгө, хүрэл медалийн эзэн болж, улсын 1-р зэрэгтэй 20 гаруй
шатарчин, 2, 3-р зэрэгтэй олон арван шатарчин төрөн гарсан байна. Түүний
хөдөлмөрийг төр засгаас үнэлж Ардын хувьсгалын 40, 50, 60, 70 жилийн ойн
медалиуд, 1973 онд ЗГ-ын хүндэт жуух, 1985 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 2003
онд Алтан гадас одонгоор шагнасан байна. 1972 онд Ардын Гэгээрлийн тэргүүний
ажилтан тэмдэг цолоор, 1975 онд залуу үеийг халамжлан хүмүүжүүлэгч тэргүүний
ажилтан тэмдгээр шагнасны дээр 2000 онд ИТХ-ийн тэргүүлэгчдийн шийдвэрээр
“Баян-Өлгий аймгийн хүндэт иргэн” болгон өргөмжилжээ. | 10. Цэвэгжавын Хорхой
1931 онд Баян-Өлгий аймгийн Алтанцөгц сумын нутагт
Ховдын голд Цэвэгжавын 2-р хүү болон мэндэлжээ. 9 нас хүртэл эцэг эхийн гар
дээр хүмүүжиж байгаад бага сургуульд орж Алтанцөгц сумын бага сургуулийг 1944
онд төгсөж, 1945 онд Жаргалант сагсай сумын 7 жилийн дунд сургуульд орж 1948
онд төгсөн Улаанбаатар хот дахь багшийн сургуулийн 2 жилийн факультетад орж
1950 онд төгссөн. Баян-Өлгий аймгийн төвийн нэгдүгээр арван жилд тоо физикийн
багш, 1956 онд ардын боловсролын байцаагчаар, 1958 онд арван жилийн 2 дугаар
дунд сургуулийн хичээлийн эрхлэгч, 1960 онд аймгийн БТСХ-ийн даргаар, 1963
оноос 2 дугаар арван жилийн дунд сургуульд захирал, 1967 онд УБДС-ийг төгсөж 10
жилийн 1 дүгээр дунд сургуулийн хичээлийн эрхлэгчээр, 1970-1987 оны хооронд
арван жилийн 2 дугаар дунд сургуульд захирлаар тус тус ажиллаж байсан.
Энэ хугацаанд ардын
гэгээрлийн тэргүүний ажилтан, өсвөрийн залуу үеийг халамжлан хүмүүжүүлэгч
тэмдгүүдээр шагнагдаж байсан ба ардын хувьсгалын 40, 50, 60 жилийн ойн медаль
болон хөдөлмөрийн хүндэт медаль, засгийн газрын хүндэт жуух бичгээр шагнагдаж
байсан.
Мөн хугацаанд МАХН-ын
14 дүгээр их хурал, байгаль орчныг хамгаалах, монголын нийгэмлэгийн 2 дугаар их
хурал, монголын багш нарын 2 ба 5 дугаар их хурлын төлөөлөгчөөр тус тус
сонгогдон оролцож байсан.
Түүний зэрэгцээ намын үүрийн товчооны гишүүнээр, хотын
намын хорооны товчооны гишүүнээр, Өлгий хотын депутатаар 1970 оноос хойш
тасралтгүй сонгогдон ажиллаж иржээ.жилийн дунд, Өлгий хотын I дунд сургуульд
мөн багшилж, улсад нийт 30 гаруй жил ажиллажээ. Тус аймагт боловсролын салбарыг
хөгжүүлэх ялангуяа математикийн сургалтын чанарыг сайжруулахад онцгой үүрэг
гүйцэтгэсэн ахмад багш, сурган хүмүүжүүлэгч, шилдэг захирал бол Цэвэгжавын
Хорхой юм. Захирал байхдаа ч албархаад байдаггүй их энгийн залуу багш нарыг их дэмждэг сайхан хүн байв.
Бүр сүүлд 40 шахам насандаа УБДС-ийн математикийн ангийг амжилттай төгсөж
ирснээс хойш бүр эрчимтэй ажилласан бөгөөд аймгийн шилдэг математикийн багш
байсан. Математикийн
орос, Казахстаны сурах бичиг ашигладаг байв. |
АЙМГИЙН БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ОНЦЛОХ ҮЙЛ ЯВДЛУУД
1. 1926 онд анхны монгол сургууль, 1928 онд анхны казах сургууль /Улаанхус сум/, 1991 онд Тыва сургууль /Цэнгэл сум/ байгуулагдсан.
2. 1946 онд анхны Өлгий сумын 1 дүгээр хүүхдийн цэцэрлэг байгуулагдсан. 3. 1952 онд 1-10 жилийн сургуулиас 36 сурагч анхны 10-р ангийг төгссөн.
4. 1972 оны 6 дугаар сарын 9-ний өдрийн Сайд нарын Зөвлөлийн 261 дугаар тогтоолоор “Казах сургуулийн сектор” байгуулагдсан.
5. 1971 онд Булган сумын Ёлтын бага сургууль /Хужирт/ “Улсын тэргүүний сургууль” болсон.
6. 1973 онд аймгийн боловсролын салбар ажлын үзүүлэлтээр улсад 1-р байр эзэлсэн.
7. 1960 онд Себетийн Шолтай аймгийн анхны “Монгол Улсын гавьяат багш” цол хүртэв.
8. 1973 онд Улаанхус сумын Ойгор 8 жилийн сургуулийг Монгол Улсын гавьяат багш С.Шолтайн нэрэмжит болгосон.
9. 1949 онд Өлгий сумын 1-р сургууль анхны 10 жилийн сургууль болсон.
10. 1942 онд кирилл үсгээр сургалт явуулж эхэлсэн.
11. 1951 онд номын сан байгуулагдсан.
12. 1965 онд баруун 5 аймгийн барилгын техник мэргэжилтнүүдийг бэлтгэх сургууль /ТМС/ байгуулагдсан.
13. 1990 онд багш, соёлын ажилтан бэлтгэх техникум байгуулагдаж, 1996 оноос “Багшийг коллеж” болон өргөжсөн.
14. 2000 онд “Бастама” нэртэй анхны хувийн хэвшлийн сургууль байгуулагдсан.
15. 2001 онд Казахстан улсын Дорнод Казахстаны Их сургуулийн салбар байгуулагдсан.
16. 1967 онд Өлгий сумын 2-р сургууль “Алтан гадас” одонгоор шагнагдсан.
17. 2018 оны Наурызын баяраар 1000 домборчдын үзүүлбэр тоглолтыг аймгийн төв талбайд зохион байгуулсан.
18. 2019 онд СӨБ-ын салбарын тогооч, хоол үйлдвэрлэгчдийн анхдугаар зөвлөгөөн зохион байгуулагдсан.
19. 2019 оны 4 дүгээр сард 835 хүн хамрагдсан СӨББ-ын хооронд Спортын анхдугаар наадмыг спортын 7 төрлөөр зохион байгуулсан.
20. 2019 онд анх удаа СӨБ-ын тайлан тоглолтыг 240 хүүхдийн бүрэлдэхүүнтэй зохион байгуулсан.
БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРТ ХИЙГДСЭН ШИНЭЧЛЭЛ, ӨӨРЧЛӨЛТ, БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТЫН ОНЦЛОХ 10 АЖИЛ
1927 он
Алтанцөгц сумын "Хөхмод" гэдэг газар анхны сургууль "Алтайханы цохом чуулгын тамгын дэргэдэх сургуулийн танхим" нэрээр байгуулагдаж 25 сурагч, 2 багш, 3 гэртэйгээр байгуулагдсан. Улаанбаатар хотоос Базаржав, Даш, Лхамжав зэрэг багш нар ирж, хичээл заасан нь анхны сургуулийн суурийг тавихад нөлөөлсөн.
1928 он
Анхны казах сургалттай сургууль Улаанхус сумын "Ахбалшых" / Цагаан шаварт” хэмээх гэзарт 25 сурагчтай байгуулагдсан. Анхны багшаар тува үндэстэн Дүгрэг гэдэг хүн ажиллаж, сургуулийг үүсэн байгуулахад өөрийн хувь нэмрийг оруулсан.
1931-1939 он
1931 онд Толбо, 1938 онд Дэлүүн, 1939 онд Хужиртын бага сургуулиуд тус тус байгуулагдсан нь төр засгаас алслагдсан баруун хязгаарт боловсрол олгох талаар авч хэрэгжүүлсэн бодлогын үр дүн байсан.
1938 он
Улаанбаатар Багшийн сургуульд казах сургалттай сургуулийн багш нарыг бэлтгэх салбар нээгдсэн. Ховд аймгийн дунд сургуульд залуучуудыг явуулж сургасан нь аймагт боловсон хүчний хамт олон бүрэлдэн тогтох анхны эхлэл, суурь нь болсон.
1940 он
Улаанхус, Дэлүүн, Сагсай, Алтанцөгц, Хужиртын сургуулиуд шинэ маягийн сургуулиуд болж өөрчлөгдөж, 1940 оноос Цагаангол, Толбо, Баяннуур, Цагааннуур, Цэнгэл, Өлгий зэрэг 6 газар, дараа нь Ойгор, Буянт, Ихэмийн бага сургуулиуд шинээр байгуулагдсан нь тус аймгийн боловсролын салбарт хийгдсэн том өөрчлөлт, шинэчлэл, бүтээн байгуулалтын ажил болсон.
1940 он
Аймгийн анхны театр яруу найрагч Б.Ахтаны удирдлага, сайн дурын цөөхөн уран сайханчдын санаачилгаар “Улаан гэр” нэртэй байгуулагдаж, хожим аймгийн клуб болон өргөжиж орон тооны цөөхөн хүнтэй ажиллах болжээ.
1942 он
Бүх сургуулийн захирал, эрхлэгч нарын семинар Өлгий хотод зохион байгуулагдаж, Казахстан улсаас ирсэн мэргэжилтэн Төлеубай Хордабаев казах шинэ крил үсгийг зааж сургасан.
1946 он
Өлгий сумын 1 дүгээр цэцэрлэг байгуулагдан 15 хүүхэд хамрагдаж, эрхлэгчээр нь Мухайсын Булчин ажилласан.
1948 он
Анх музей орон нутаг судлах кабинет нэртэй байгуулагдаж, 1962 онд БНМАУ-ын Сайд нарын зөвлөлийн 461-р тогтоолоор Орон нутаг судлах музей болсон.
1951 он
Баян-Өлгий аймгийн Номын сан байгуулагдаж, эрхлэгчээр нь Х.Хуатай гэдэг багш ажилласан. Энэ оноос эхлэн номын фондыг нийгэм, улс төр, уран зохиолын сурах бичгүүдээр баяжуулсан.
Баруун 5 аймгийг барилгын мэргэжилтнээр хангах барилгын ТМС байгуулагдаж, баруун 3 аймгийн 7 000 мэргэжлийн ажилтан бэлтгэгдсэн.
1972 он
Боловсролын хүрээлэнгийн харьяа "Казах сургуулийн сектор" байгуулагдсан.
1972 он
Улаанхус сумд соёлын төв байгуулагдаж, үйл ажиллагаагаа эхэлсэн.
1971-1991 он
1971 онд Булган сумын Ёлтын бага сургууль, 1984 онд Дэлүүн сумын 10 жилийн сургууль, 1991 онд Баяннуур сумын 10 жилийн сургууль, 1994 онд Толбо сумын 10 жилийн сургууль "Улсын тэргүүний сургууль" болсон.
1978-1980 он
1978 онд Улаанхус, 1980 онд Дэлүүн сумын бүрэн бус сургуулиуд 10 жилийн статустай болж, улмаар бусад бүх сургуулиуд бүрэн бус дунд сургууль болж байгуулагдан улмаар 10 жилийн сургууль болсон.
1990 он
Анх удаа үндэсний багш, соёлын ажилтан бэлтгэх техникум байгуулагдаж, "Багш нарын коллеж" болсон.
2001 он
Дорнод Казахстаны салбар их сургууль байгуулагдаж, 3 факультеттай, 75 оюутантай үйл ажиллагаа явуулсан.
ТҮҮХЭН, ОНЦЛОХ ЗУРАГ
1927
онд анх байгуулагдсан аймгийн бага (одоогийн Өлгий сумын
Ерөнхий боловсролын лаборатори 2
дугаар сургууль) сургуулийн
зурган түүхээс:
Аймгийн бага сургуулийн үе үеийн захирлууд 1927-1945 он хүртэл аймгийн бага сургууль
1945-1954 он хүртэл 7 жилийн сургууль болсон
1954 онд аймгийн хөдөлмөрчдийн хүсэлтийн дагуу БНМАУ-ын сайд нарын зөвлөлийн 1954 оны 122 дугаар тогтоолоор 10 жилийн монгол сургууль болон өргөжжээ.
1946 онд анх байгуулагдсан аймгийн 1 дүгээр цэцэрлэгийн зурган түүхээс:
Тус аймагт сургуулийн өмнөх насны хүүхдийг хүмүүжүүлэх хүүхдийн Өлгий хотын хүүхдийн 1 дүгээр цэцэрлэгийн барилгын паспорт
анхны цэцэрлэг 1946 онд 15 хүүхэдтэйгээр Өлгий хотод байгуулагдсан нь
одоогийн Өлгий сумын хүүхдийн 1 дүгээр цэцэрлэгийн анхны суурь болсон байна.
Эрхлэгч М.Булшин 1947 оноос 1976 он хүртэл 29 жил тасралтгүй ажиллажээ.